Blagan

Ziur aski denok ibili zarete, era batera edo bestera, han edota hemen, udaz gozatzen. Hondarribiko jaietan ere murgilduko zineten, seguru (literalki diot: murgildu eta busti, bai kanpotik, bai barrutik), eta gehienok ikusiko zenuten nola egiten zuten boga gure arraunlariek, horiek ere ur artean zeharo murgilduta (edo olatuek ia irentsita esatea hobe?). Eta horrekin guztiarekin ziur gehienak ohartu zaretela uda amaitu zaigula, zein azkar igaro den, eta udazkena badatorrela, eta berarekin ikasturte berria.

Era berean, ziur nago ikasturte berria zuetako askorentzat urte berria bezalakoa dela, garai berri bati hasiera ematen diona. Eta seguru asko ez zarete gutxi izango asmo berriak zerrendatzen hasiko zaretenak: “kirola egiten hasiko naiz”, “erretzeari utziko diot”, “aurten gehiago joango naiz unibertsitateko klaseetara eta nota hobeak aterako ditut”…

Eta horietako asmo asko eta asko urterokoak izango dira, eta urtero bezala hutsean gelditzen dira gehienak, ziur: “kirola egiten hasiko naiz” “kiroldegira joan, hidromasajean edo saunan sartu eta ezagun batekin berriketan egon naiz” bihurtzen da berehala; edo “erretzeari utziko diot” zenbatetan bilakatzen den “tabakoa erosteari utzi diot” (lagun erretzaileek segituan sumatzen dute aldea); edo “aurten gehiago joango naiz unibertsitateko klaseetara eta nota hobeak aterako ditut” zein azkar aldatzen den honetara: “aurten gehiago joan naiz unibertsitatera, baina ikaskide batzuk tabernan topatu eta han gelditu naiz, ordu hartako ikasgaia gainditzea zein zaila izango den komentatuz”.

Baina, lasai, guztiei gertatzen zaizkigun gauzak dira: borondatea badago, benetakoa eta zintzoa da, baina zein zaila den betiko ohituretatik ihes egitea! Pentsa: urtetan sofan goxo-goxo eta lasai-lasai egotera ohituta dauden ipurmasailei ezin zaie eskatu hala-hola eliteko kirolariaren martxa hartzeko, hori kontraproduzentea ere bada! Edo urtetan tabakoaren sustantzien menpeko bilakatutako nerbio-sistemari ezin zaio egun batetik bestera esan horiek gabe moldatu beharra duela antsietateak jo gabe! Edo urtetan 140 karaktereko tuit edo txioek behar duten kontzentrazio mailara ohitutako neuronei ezin zaie eskatu ordubetez irakaslearen bakarrizketa aspergarria jasateko, eta gainera, gero etxera joan eta liburu trinko eta ia ulergaitz bat irakurtzen hasteko, hori esplotazioa da!

Ez, argi dago, ohitura batzuk aldatzea zaila da… Eta zer demontre! Horrela, bat batean, zure gihar, nerbio-sistema edota neuronei halako estres maila sortzea, injustua ere bai, zein erru dute haiek? Baina, orduan zer egin urtero zeuen buruarekin desengainurik ez hartzeko? Hau da, urteroko asmo guztiak hutsean gelditzen direla ez ikusteko? Ba asmo egingarriagoak, errazagoak aukeratu! Zein? Ba, adibidez: lagunen whatsapp taldean “Kdmos a l tard?” jarri beharrean, “Atsaldn glditko?” jartzea; edo taberna batean “Dos cañas” esan ordez, “Bi kaña” esatea… Oso erraza, ezta? Zaila egingo zaizue ahalegin txikiagoa eskatzen duen ezer aurkitzea.

Gainera, aldaketa erraz eta txiki horrek badu besteek (kirola egiteak, erretzeari uzteak edo gehiago ikasteak) ez duten abantaila bat: “domino-efektua”. Halako esaldi gutxi batzuekin hasi orduko parekoak ere hasiko dira horrekin kutsatzen eta, azkenean, guztiak ariko zarete euskaraz blagan, ia oharkabean eta ahaleginik gabe: neuronak estresatu gabe, giharrak sufriarazi gabe, nerbio sistema hankaz gora jarri gabe. Dudarik gabe kirola egitea, tabakoa uztea edota nota onak ateratzea baino askoz merkeagoa: ez duzue kirol arropan, kiroldegian eta fisioterapeutarenean dirurik gastatu beharko; ezta nikotinadun txikleetan, tabakoaren ordez jango dituzuen litxarrerietan edo antsietatearen erruz bisitatu beharko duzuen psikologoan ere; ezta liburu mardul eta jasangaitz batzuetan jartzen duena neurona sufrituetan sartzeko hartu beharko dituzuen Ibuprofeno guztietan ere.

Beraz, ikus dezakezuen bezala, ez duzue aurkituko ikasturte berrirako asmoen zerrendan jartzeko gauza hoberik, pagotxa handiagorik, ezer errazagorik. “Euskaraz egiten hastea” zuen asmoen zerrendan jarriz gero, ziur datorren urtean esan ahalko duzuela, behingoz, “Tira, iazko asmoetatik bat behintzat bete dut!”.

Eneko Oiartzabal Gerriko, Blagan-eko kidea

Hondarribia Aldizkarian argitaratuta, 2017ko Irailean

Aurrekoan Irlandara egindako bidaia izan nuen hizpide: nola joan ginen kostaldeko herri polit eta ustez oso irlandar batera, eta topatu genuena, polita bai, baina izan zitekeen Ingalaterrako herri bat, edo Estatu Batuetakoa, edo Australiakoa; nola ingelesa zen nagusi eta batek ahaztu zezakeen non zegoen, edo ahaztu baino, nahasi zitekeen eta esan “Here in England… ups… sorry.” -Hemen Ingalaterran… ui… barkatu.”-. Herrialde batera joaten zarenean, bertan zauden seinale nabarmenena bertakoek darabilten hizkuntza baita, eta han irlanderaren arrastorik ez zenez, normala nahastea!

Nire ustez, gauza da Irlandan ez dutela oso argi berdintasuna eta berdinkeriaren arteko aldea zein den. Bai, euskaraz esanahi bertsua duten bi atzizki ditugu (“-tasun” eta “-keria”), baina zentzu ezberdina ematen dutena: berdintasuna litzateke egoera ezberdinean daudenentzat neurri ezberdinak hartzea, bakoitzari behar dituenak, azkenean biak berdintasun egoeran egon daitezen; berdinkeria litzateke, berriz, egoera ezberdinean daudenentzat neurri berberak hartzea, eta horrek ezberdintasuna areagotzea eta egonkortzea baino ez dakar.
Argi dago Irlandan bietatik zein aukeratu duten: berdinkeria, irlandera eta ingelesa berdin-berdin tratatzea, oraindik bata bestearen mendeko egoeran dagoenean. Eta ikusi baino ez dago nola joaki zaien: irlandera, ehun urtez ofiziala izan arren (ingelesarekin batera), gero eta zokoratuago dago, gero murriztuago; nahiz eta guztiek ikasi eskolan, erabilera ia desagertu egin da eta, latina balitz bezala, ikasleek eskolan ikasten duten hizkuntza hil baten itxura hartzen ari da gero eta gehiago.

Bestelakoa dirudi egoerak Katalunian. Bertan ikusi zuten berdintasunaren eta berdinkeriaren arteko aldea zein zen, eta bertako hizkuntzari, katalanari, lehentasunezko tratua ematea erabaki zuten. Hala ikus daiteke esparru ezberdinetan: hezkuntzan, katalanez ikasten dute bertako haur guztiek (Suedian suedieraz, Alemanian alemanez, Italian italieraz, Espainian espainieraz… den bezala); unibertsitatea ere katalanez da, halabeharrez (lehen aipatutako herrialdeetan bertako hizkuntzetan den bezala), nork ez du ezagutzen Bartzelonara unibertsitate-ikasketak egitera joandako norbait? Kaleko eta eraikin publikoetako (udaletxe, ospitale eta abarretako) hizkuntza paisaia ere (kartelak, alegia) katalanez egon ohi dira. Eta ez hori bakarrik, garrantzitsuena: katalan gehienek, politikari izan ala herritar xume izan, katalana lehenesten dute publikoki hitz egiteko garaian. Nork ez du inoiz esan edo entzun katalanak “talibanak” direla hizkuntza kontuetan?

Bai, “talibanak”. Eta argudio hori euskaldunon artean ere oso zabalduta dago, konplexuz beteta gauden seinale. Zergatik dira “talibanak”? Haien herrian haien hizkuntzan egiten tematzen direlako? Akaso ez al da “talibanagoa” hamar laguneko talde baten hizkuntza ohiturak aldarazten dituen pertsona bakarra? Bai, hori baita gurean normalean gertatzen dena: ustezko errespetuaren izenean, euskaraz egiten duten lagun-talde osoak hizkuntzaz aldatzera behartzen dituzten “ez-talibanez” josita dago Euskal Herria. Gainera, euskaldunek berek ere gaizki begiratuko dizute, ez baduzu pertsona bakar batengatik (lehen euskaraz ari zen) talde osorako erdaraz hitz egiten. Azkenean, euskaldunak beti galtzaile; eta erdaldunak, eroso: euskaldunak beti-beti haien beharretara moldatzen. Zein da, beraz, hemen “talibana”?

Gero, badago gauzak puzteko joera: “Katalan horiek ez zuten hizkuntza aldatu, nahiz eta mila bider esan nien ez naizela bertakoa eta ez dakidala katalanez”. Tira, katalanek jakin badakizkite beste hizkuntzak, eta ziur naiz halako egoeretan moldatuko direla elkar ulertzeko; bestela, ez dut uste hainbeste eta hainbeste turista jasoko lituzketenik, ez bada horiekin (espainolez, ingelesez…) hitz egiteko eta komunikatzeko ahalegina egiten dutelako. Beraz, mito gutxiago (zeinak hizkuntza batzuen aurka egiteko erabiltzen dituzten batzuek), katalanek ez baitute katalanez egiten asmo txarrez, beraien hizkuntza delako baizik (suediarrek, alemanek, italiarrek, eta espainiarrek bezala). Hori bai, turista gehienak pozik joango dira etxera, buruan argi dutela Katalunian egon direla, eta ez Murtzian edo Almerian, eta katalanez ikasi dituzten lau hitzak gordeko dituzte beren buruan, bidaiaren oroitzapen gisa.

Eta bitartean, gurean hortxe gabiltza, bi ur artean: askok dioten bezala, bidegurutzean, zirt edo zart egiteko garaian. Orain gutxi argitaratu dira azken Inkesta Soziolinguistikoko emaitzak, eta bertan argi azaltzen da egoera: ezagutza gora ari da (batez ere EAEn), baina erabilera orain hogei urteko berdintsua da. Berdinkeriaren seinale? Bada, bidegurutze honetan erabaki beharko dugu zer nahi dugun gure herriarentzat: Irlandaren bidea ala Kataluniarena? Euskara euskal ikasleen latin berria izatea, ala gu bisitatzera datozen turistek etxerako bueltan eramango duten oroitzapen goxoa? “Euskal Herrian egon ginen, Hondarribian, oso polita. Euskaraz egiten zuten. Joaten bazara, eska itzazu gauzak “mesedez” batez, eta gero “eskerrik asko” esan… Ah! Eta agurtzeko “aupa” esaten zuten beti.”

Iturria: https://www.flickr.com/photos/leighblackall/30727349115

Eneko Oiartzabal Gerriko; Blagan-eko kidea

Joan den azaroan Blaganek antolatutako hilabeteroko mendi irteeran Amaiurren izan ginen. Bertan, Enrike Lekuonak bisita gidatu ederra eskaini zigun.

Asteazkenean Enrike utzi egin gintuen eta lerro xume hauen bidez euskal kulturgintzan egindako lan guztiarengatik eta emandako guztiarengatik gure esker ona adierazi nahi dugu.

Hemen duzue Blagankidea den Xabier Isasik Enrikeren omenez idatzi duen testua : https://zuzeu.eus/euskal-herria/enrike-lekuona/

“Gugan bego Enrike Lekuona euskaltzale maitagarria”

Bai, ondo irakurri duzu: umeak erdalduntzeko gida. Seguruenik arraroa egingo zaizula titular hori irakurtzea, eta are gehiago Hondarribia aldizkarian, Blagan Euskara Elkartearen atalean! “Ez al luke alderantziz izan behar? Umeak euskalduntzeko gida?” pentsatuko duzu. Baina guraso bazara segituan ulertuko duzu. Gauza da eskolan hainbeste euskara eta D eredu, eta etxean ere txikiei beti euskaraz, agian batzuk arduratuta ibiliko zarete -zer esanik ez gurasoak- gure gaztetxoenen etorkizunarekin: gaztelaniaz ongi moldatuko al dira? Ikasiko al dute? Ez al dira “euskaldunegiak” izango?

Ba, lasai. Ondorengo gomendio hauek jarraitzen badituzu, ikusiko duzu zure seme-alabek zein ondo ikasiko duten erdaraz. Gainera, egiteko oso erosoak dira eta ez duzu orain arte egiten zenuen ezer aldatu beharko, hau da, ez dituzu D eredutik atera beharko, ezta haiei euskaraz egiteari utzi beharko ere. Segi aholkuak eta ikusiko duzu zein erraz!

1. Gurasoen artean erdaraz egin ezazue, ez du huts egiten. Nahiz eta haurrei euskaraz egin, zuen artean gaztelaniaz egiten baduzue, ikusiko duzue zein azkar konturatuko diren “handien gauzak” -gauza “garrantzitsuak”- erdaraz egiten direla.
2. Lagunekin elkartzen zaretenean, edo telefonoz egiten duzuenean ere, egin ezazue erdaraz. Gero zuek eta zuen lagunek umeei euskaraz egiten diezuela? Egon lasai; helduek egiten dutenari arreta eta balio handiagoa emateko joera naturala dute-eta. Koxkortzen hasi ahala, hortxe hasiko dira laguntxoen artean, gurasoak euren lagunekin bezala, hitz eta pitz gaztelania “jatorrean”.
3. Jolas-parkean ere, beste gurasoekin topo egiten duzunean, ez lotsatu, erdaraz egin. Horrela, ikusiko dute ez dela beren gurasoen -eta hauen lagunen- kontu bitxi bat bakarrik gaztelaniaz egite hori, gauzarik normalena baizik, guztiek egiten dutena.
4. Herriko dendetara, tabernetara edota edonolako establezimendutara zoazenean, lehen hitza egin ezazu beti erdaraz, badaezpada. Seme-alabei argi geldituko zaie -aurreko guztiarekin gelditu ez bazaie; baina seguruenik gehienei bai- zein den benetan balio duen hizkuntza, zein den edonon eta edozertarako erabiltzekoa.
5. Eta azkenik, jakin dezatela euskara kaxkarra dela euskararik “jatorrena”: hobe dela esatea “Eske Izaro nahi du yogur de fresa!” edo “Ekiren aitak ekarri dit etxera”, eta ez “Izarok marrubizko jogurta nahi du eta!” edo “Ekiren aitak ekarri nau etxera”. Horiek pedanteen gauzak dira eta, ikusiko duzu, umeei ez zaie pedanteak izatea batere gustatzen.

Ba honekin amaituta, eta lehen esandakoa: gomendio oso eginerrazak dira -ziur guraso gehientsuenek horietako batzuk praktikan jartzen dituztela dagoeneko- eta, gainera, oso eraginkorrak, ez da beharrezkoa guztiak egitea emaitza ona eman dezan.

Nire hitza ematen dizut: aholku hauek praktikan jarriz gero, zure seme-alabek gaztelaniaz ondo ikasiko dute. Are gehiago, ondo ikasi bakarrik ez, erdaraz bizitzen ere  ederki eta eroso ikasiko dute -agian euskaraz baino hobeto-. Horrela, ez zara gehiago arduratu beharko, ez dute “el moto”, “he cogido daño”, “no me toques los cuernos” edota halakoak botako, eta ez du inork haietaz barre egingo. Beno, baliteke horien ordez  “mina egin naiz” edo “ez ilea hartu” bezalakoak esatea, badakizu, gauza guztiek dituzte -txikiak izanda ere- albo-ondorioak; baina, tira, horiek ez dira hainbesterako… edo bai?

 Eneko Oiartzabal Gerriko, Blaganeko kidea

Hondarribia aldizkarian argitaratuta, 2017ko otsailako alea.

 

Irakurle, zenbatetan aditu ote duzu egungo gazteak erdaraz baino ez direla aritzen? Edo zenbatetan esan ote duzu, amorratuta, zeuk halakorik? Zenbatetan entzun ote dituzu, penaturik, neska-mutil euskaldun jator askoak gaztelaniaz blagan eta blagan? Edo zenbatetan eskatu ote diezu, desesperazioz, zeure seme-alaba nerabeei euskaraz egiteko? Badirudi, ahalegin guztiak eginda ere (etxean txikitatik umeei euskaraz, eskolan bizitza osoa D ereduan,  EGA ateratzeko egindako izerdiak…), ez dela nahikoa gaztetxoek gure hizkuntza ez baztertzeko, eta Cervantesen hizkuntzaren lilurak harrapatuta ez gelditzeko.

Eta ez pentsa, irakurle, horretara bakarrik mugatzen denik espainiera ahalguztidunaren boterea, ez: are urrunago doa eta ume txikienenganaino ere heldu da. Honelaxe esan zidan orain gutxi lagun batek, zeharo harrituta: “Gure hiru urteko semea gaztelaniaz hitz egiten hasi zaigu eta ez dakigu non ikasi duen ere! Guk -baita senideek ere- beti egiten diogu euskaraz, eta eskolan ere dena da euskara hutsez. Sinestezina benetan!”. Sinestezina, bai, eta misteriotsua. Nolatan da posible? Non datza espainolaren indarra? Airean dagoen birus bat bezalakoa da, geldiezina? Edo naturaz gaindikoa ote da, Jainkoa bezala, eta ezin zaio izkin egin? Baina, egiari zor, ni ez naiz inoiz oso sinestuna izan, eta gertaera horri azalpen arrazional bat bilatzen saiatu nintzen.

Horretarako, pentsatzen jarri eta inguruari erreparatu nion -terraza batean ginen, lagun koadrila bat, eta batzuen eta besteen seme-alabak batetik bestera zebiltzan jolasean-. Eta une hartan ohartu nintzen terrazako mahai buelta hartan ginen heldu koadrila osoa erdara hutsez ari zela jo eta su, ez bazen umeei edota txakurrei hitz egiteko, noski; eta tabernaren bazter batean dagoen telebista ere gaztelaniaz ari zela -eta aritzen dela ia beti-, baita barraren izkinan zeuden egunkariak ere. Egin kontu! Momentu batean begiak itxi, belarriak erne jarri eta Leongo alde zaharreko terraza batean nintzela imajinatu nuen -edo Madrilgo auzo bat ere izan zitekeen-, oporretan, tapa goxo eta merke horietako bat jaten eguzkitan; jakina, harik eta begiak ireki eta kontuan jan-edarien prezioa ikusi nuen arte: Hondarribian nintzen, dudarik ez.

Orduan, behin bidaia mental hartatik itzulita, haurrak imajinatu nituen beren buruari galdetzen: “Zergatik egiten digute helduek euskaraz guri eta txakurrei bakarrik? Gurasoentzat gu txakurren parekoak ote gara? Guk, ordea, ez dugu txakurrak bezalakoak izan nahi; guk handiak bezalakoak izan nahi dugu! Eta horretarako, handiek bezala, erdaraz egin beharko dugu, ezta? Gainera, nola ez dugu gaztelaniaz egingo, euskaraz egitea zaunka egitea bezala bada!”.

Baina agudo baztertu nituen pentsamendu horiek burutik; ziur nago neska-mutikoek ez dituztela halako burutazioak izaten. Zergatik pentsatuko dute halakorik? Horixe ikusten dutelako? Zer ikusi, hura ikasi? Baita zera ere! Badakizu, umeek ez diote ingurukoari erreparatzen; ez diote munduari eta ikusten dutenari kasurik egiten; ez dute inolako kuriositaterik. Eta, zer esanik ez, sekula ez dituzte helduen -eta batez ere gurasoen- portaerak imitatzen. Hori pentsatzea ere!

Azkenean, ideia absurdo bat baino ez zela ohartuta, errealitatera itzuli nintzen, terrazara, lagunarteko berriketa lasaiera. Hortxe aritu ginen, arratsera arte, gure seme-alabek zein marrazki bizidun ikusten dituzten komentatzen: Pocoyò, Peppa pig, Bob Esponja, Dora la Exploradora… Kontxo, hor ere euskarazkoen arrastorik ez! Berriro etorri zitzaizkidan aurreko ideia zoroak burura…

Baina, irakurle, lasai, segituan konturatu nintzen baztertu beharreko txorakeriak zirela, burutazio zentzugabeak, eta hobe zela horiek behingoz burutik kentzea; azken batean, ez dezala misterioa galdu kontuak! Hobe, etxeko txikiak erdaraz entzutean, harritu aurpegia jartzen segitzea eta, gero, liluraturik, esatea: “Non ikasi ote dute? Hain da misteriotsua erdararen indarra! Sinestezina benetan!”.

Eneko Oiartzabal Gerriko, Blaganeko kidea

Ideia zabaldua da pertsona baten ahotsak, hizkuntza batean edo bestean ari den, doinu ezberdina hartzen duela. Ez dakit zehatz-mehatz zer den aldatzen dena -ahoskera, tonua, tinbrea…-, baina badirudi hizkuntza bakoitzak baduela bere “melodia”. Eta ez naiz ni izango hori zalantzan jartzen duena: niri, adibidez, beti iruditu izan zait emakume estatu batuar guztiek “normala” baino tonu batzuk altuago hitz egiten dutela ingelesez ari direnean; eta gaztelaniaz hasten direnean, berriz, jaitsi egiten zaiela, eta ez da hain zorrotza izaten. Beraz, horraino dena ondo, dena normal.

Baina gurean -Hondarribian eta Euskal Herrian- kontu hauetan ere, nola ez, normaletik baino haratago doazen gauzak gertatzen dira: zenbaitzuri, euskaraz hitz egiten dutenean, doinua bakarrik ez, guztia aldatzen zaie. Pertsona goitik beheraino transformatzen da, ridikuluraino.

Esate baterako, badut ezagun bat beti erdaraz aritzen dena, baina zu euskaraz hurbilduz gero, ez du ridikuluarena egiteko aukera pasatzen uzten. Normal-normal egotetik, euskaraz hitz egiten hasi eta, bat-batean, hortxe jartzen zaizu izugarrizko kolpeak jotzen bizkarrean, harro-harro bularra puztuta eta besoak zabal-zabalik, harri bat jasotzen edo aizkoraz enbor bat mozten hasi beharko balu bezala.

Eta hizketan… Ai ama, hizketan! Ziur imajinatzen duzuela: ozen-ozen, ahoskera txol esajeratuarekin “kaguen zzzotzzzzzz!”, “izzzzugarriya!” eta halakoak botatzen, “z” eta “tz”-ak neurriz kanpo markatuz.

Beno, eta gaia ere, ia beti berdina: “Euskaldunak “la ostia” gara!”. Ez dute ia inoiz euskaraz egiten, baina egiten dutenean halako “euskal harrotasuna”  pizten zaie, ematen du gauza guztietan onenak garela. Zein astunak jartzen diren!

Eta, noski, halako “ikuskizun” baten aurrean, hor zaude zu, pentsatzen: baina tipo hau ergela da edo zer? Zergatik jartzen da horrela euskaraz hasten denean? Akaso uste du euskaldunok “Vaya Semanita”-n edo “Ocho Apellidos Vascos”-en agertzen diren moduko parodiak garela? Hori ulertuko nuke,  beharbada, andaluziarra-edo balitz; badakizu, betiko estereotipoak. Baina hori Hondarribian ikusi behar izatea ere! Noiz eta XXI. mendean! Eta jende gaztea, gainera! Flipatzekoa!

Orduan, zuk pentsatzen jarraitzen duzu: eta orain zer? Esango diot, mesedez, ridikulurik ez egiteko, edo aurpegira barre egingo diot -ea, horrela, konturatzen den egiten ari den ridikuluaz-, edo zuzenean garondoko bat emango diot? Ez dakit. Beharbada, hasteko, onena izango da “mesedez, ridikulurik ez” esatea, xuabe-xuabe. Baina horrek ez badu funtzionatzen, zapla! Garondoko eder bat. Eta aurpegira barre egitearena? Hori, hobe azkenerako uztea; kolpearekin jarriko duen aurpegiarekin bai egingo duzula barre!

Eneko Oiartzabal Gerriko, Blagan-eko kidea

Hondarribia aldizkarian argitaratuta, 2016ko maiatzako alea.