Kategoria: Sailkatu gabea

Batzuetan badugu joera pentsatzekoa gu garela geure ekintzen jaun eta jabe osoak, geuk egiten dugun guztia geure baitatik hala atera delako egiten dugula, inolako baldintzapenik gabe: nire nahiak, desirak, gustuak neureak baino ez dira, eta horien arabera egiten dudana, neuk hala nahi dudalako egiten dut, kitto. Ai, hain erraza balitz!

Errealitateak, baina, erakusten digu gauzak ez direla hain sinpleak; bestela, egin honako galdera hauek zeure buruari eta pentsatu une batez: zergatik gustatzen zaizkit otarrainxka (langostino) egosiak eta ez matxinsalto erreak? Zergatik nahiago dut futbola eta ez errugbia? Zergatik janzten ditut galtzak eta ez txilaba? Eta zergatik takoidun zapatak eta ez mokasinak?

Nik esango nuke nahiko argi dagoela, ezta? Gure ingurunean gizarte-ohitura horiek direlako nagusi. Jakina, zorionez pertsonok ez gara automata hutsak eta badugu gizarte-ohitura horien gainean erabakitzeko gaitasuna, baina praktikan zenbaterainokoa da hori?

Pentsa dezagun pixka batean: egon daiteke norbait otarrainxka egosiak atsegin ez dituena, eta Indian jandako matxinsaltoak asko gustatu zitzaizkiona, baina gero etxean prestatzen al dituzte matxinsalto erreak bere gatz puntuan? Edo badago jendea errugbia edo eskubaloia nahiago duena futbola baino, baina zergatik da hemen futbola kirol erregea, eta Baionan, berriz, errugbia? Edo egon daiteke udan hondartzara txilaba batez jantzita joatea nahiago duenik, baina zergatik janzten ditugu gehienok galtza bakeroak? Edo badira emakumeak takoidun zapatak inoiz janzten ez dituztenak, baina zenbat joaten dira mendiko botekin ezkontza edo familia-ospakizun batera? Eta zergatik ez daude gonak edo takoidun zapatak janzten dituzten gizonezkoak?

Ez, ezin da ukatu gure ingurunean nagusi diren joerek asko baldintzatzen dituztela gure gustu eta nahiak. Eta hain geure barnekotzat eta hain propiotzat ditugun desira eta nahietan, gustu eta zaletasunetan inguruneak halako eragina baldin badu, nola ez du eragingo ba, garrantzi gutxiagokoak edo “axalekoagoak” iruditzen zaizkigun eguneroko jokabide txikietan?

Horren erakusle dugu, adibidez, lehen hitza euskaraz egitearen kontua: parekoak zein hizkuntzatan esaten digun lehen hitza, geuk ere hizkuntza horretan bertan erantzungo diogu, ia ziur. Gure hizkuntza-jokabidea parekoarengatik zeharo baldintzatuta egon ohi da, eta hortxe lehen hitza euskaraz egitearen garrantzia. Zein garrantzitsua den lehen inpresioa!

Eta, hain zuzen ere, ia oharkabean igaro ohi zaigun lehen inpresio bat ekarri nahi dut gaur hona: hizkuntza-paisaiarena, hau da, gure herriko denda, taberna eta bestelako tokiek zein hizkuntzatan “agurtzen” gaituzten, nola “aurkezten” zaizkigun eta zein “lehen inpresio” ematen diguten. Izan ere, askotan garrantzi gutxi ematen zaion arren, edozein establezimendutara sartzen garenean, honek agurra egiten digu bere errotulu eta kartelekin (prezioak, produktuen izenak, oharrak…), eta horrek bezerook erabiliko dugun hizkuntzan eragina du.

Noski, lehen esan bezala, gizakiok ez gara automata hutsak eta badugu nola jokatu erabakitzeko ahalmena. Gainera, bestelako aldagaiak ere sartzen dira jokoan, esate baterako, establezimenduko langilea/jabea ezagutzen dugun ala ez. Baina lepoa jokatuko nuke, Hondarribiko denda eta taberna guztietako hizkuntza-paisaia euskara hutsez balitz, nabarmen igoko litzatekeela euskararen erabilera. Establezimenduetako errotulu eta kartelak aldatuta soilik. Ez didazuela sinesten? Zuen eta zeuen ingurukoen jokabideak aztertzera animatzen zaituztet, eta ikusiko duzue nola uste dugun baino gehiago eragiten digun.

Beraz, albora ditzagun “pertsonok nahi dugun bezala jokatzen dugu, libre gara nahi duguna egiteko” moduko mantrak, eta jabetu gaitezen zenbateraino baldintzatuta gauden inguratzen gaituenarengatik. Horrela, ingurune hori nahi dugunaren alde erabil dezakegula ohartuko gara, eta hizkuntza-paisaiari dagokionez, kalean paseotxo bat ematea baino ez dago, ikusteko oraindik zenbat egin dezakegun gure herriko denda, taberna eta bestelako tokiek “agurra” euskaraz egin diezaguten.

Eneko Oiartzabal Gerriko

Hondarribia aldizkarian 2018ko maiatzean argitaratua

Badakit euskaldunok konplexuz beteta gaudela geure hizkuntzari dagokionez: txikia dela, arraroa dela, zaharra dela (ez modernoa)… Eta, jakina, ideia hori berretsi egingo dute ondoan ditugun hizkuntza latinoekin alderatzen dutenek, horiek handiak baitira eta elkarren antzeko. Baina ikuspegia zertxobait zabaltzen duenak ikusiko du badirela munduan gurea baino hizkuntza txikiagoak (izan ere, gehienak halakoxeak dira), arraroa ala arrunta izatea erlatiboa dela (txinatar batentzat zein ote da arraroagoa, euskara, gaztelania ala alemanera?). Eta txikiak edota ondokoekiko ezberdinak izategatik ez dabiltza guztiak konplexuz beteta, ikus, bestela, islandiarrak eta finlandiarrak, hurbileko kasu batzuk aipatzearren.

Beraz, argi dago konplexu horiek hizkuntzaren beraren ezaugarriengatik baino, egoera soziolinguistikoarengatik gertatzen direla/zaizkigula: azken mendeetan azpiratua, zapaldua, gutxietsia eta barregarri utzia izan da euskara eta euskaldunak, eta horren zama oraindik ere gainean daramagu, guztiz kendu ezinik.

Baina ez nuen pentsatzen gaur egun oraindik hainbestekoa zenik konplexu hori, eta berau kentzeko ahalegina egitetik urrun, indartu egiten duen joera ridikulu batek gurean hainbesteko indarra hartuko zuenik. Guztiari ingelesezko izena jartzeaz ari naiz, horixe bera gertatu baita orain gutxi egin den Euskal Herriko Itzuliarekin. Ez diote Itzulia Basque Country izena jarri ba?!?! Hori bakarrik behar genuen!

Hala ere, esan behar da ez dela gauza berria, ez. Hor ditugu Bilbao Exhibition Center, Basque Culinary Center, Gipuzkoa Basquet Club… Baina oraingoan ez dute gauza berri bat sortu ingelesezko izenarekin, baizik eta lehendik ere bazegoen eta bere izena zuen zerbaiti aldatu diote izena. Horrela, hasieran gauza “puntuala” zirudiena joera orokor eta gero eta jasanezinagoa bilakatzen ari da, eta anekdota huts izatetik haratago igaro dela iruditzen zait.

Horren erakusle, beste adibide bat: orain gutxi Ficoban garagardo-azoka bat antolatu zuten, asteburu batez egin zena. Ba al dakizue zein izan zen haren izena? Bask´n Brew Beer Festival, ez gehiago, ez gutxiago. Harrapazank! Eta ez pentsa atzerritarrez bete zenik, ez, izenak dioen bezala, euskal garagardo ekoizleak izan baitziren bertako protagonistak, eta bezeroak ere, ia denak euskal herritarrak. Beraz, aitzakia gutxi.

Baina irudipena dut zenbaitetan ingelesezko izena jartzen dela euskaldunok ez kexatzeko: halakoetan, sarri(egi)tan, euskararen presentzia hutsaren hurrengoa izan ohi da eta gaztelania (edo frantsesa) jaun eta jabe, baina, antza denez, ingelesezko izena jarrita, uste dute euskararen bazterketa hori ezkutuan gelditzen dela, disimuluan-edo, besteok ergelak bagina bezala…

Eta, hain zuzen ere, horixe gertatu da Itzulia Basque Country-rekin, kontua are mingarriagoa eta iraingarriagoa bihurtuz: izen ofizialei muzin egin eta “Elgueta” edo “Igueldo” modukoak jarri dituzte lasterketako karteletan. Hortaz, euskarazko izena baztertu, ingelesezkoa jarri eta, gainera, herrien izenak espainol garbian jarri, horiek bai, inolako konplexurik gabe. Hertzainak taldeak zioen bezala: “Hauxe duk, hauxe, gure destinu petrala!”.

Eneko Oiartzabal Gerriko

Hondarribia aldizkarian 2018ko apirilean argitaratua

Hasi da pixkanaka-pixkanaka udaberriaren epela agertzen, eta hasiak gara eguneko planak eta bidaiak antolatzen. Ziur zuk ere bidaiak egiten dituzula, ezta? Bada, halakoak egiteko zailagoa den sasoia, negu gorria, neuk bestelako bidaiak egiteko probesten dut: Antzinaroko inperioen garaira, Erdi Aroko erresumetara, mamut eta oreinak ehizatzen zituztenen leize-zuloetara… Eta oraingoan etorkizuneko Europara bidaiatzea erabaki nuen, geroak ere beti baitu bere xarma, ezta?

Bai, ondo irakurtzen ari zara, nik, neguan, tokietara ez, garai ezberdinetara bidaiatzea dut gogoko. Baina, aizu, bakoitzak bere apetak ditu: batzuek urruneko toki beroak atsegin dituzte, beste batzuek elurra dute nahiago, beste batzuek hiri handi eta grisak… Bada, nik garai ezberdinetara bidaiatzen dut.

Eta gauza da etorkizuneko Europan barrena nenbilela, agiri oso interesgarri bat heldu zela nire eskuetara, eta bertan jartzen zuena hona ekartzeko oso aproposa iruditu zitzaidan. Testua, berez, neoalemanieraz idatzita dago, 2025 urtean sortu zen/sortuko den Europar Inperioko hizkuntza ofizialean, baina garai honetako irakurleek uler dezazuen, neuk euskarara itzulita ekarri dut hona:

Europako Auzitegi Gorenak, Espainiako eta Frantziako Länderren (eskualde autonomoen) kexei erantzunez, honakoa ebatzi du:

• Ezin da Erakunde Publikoetako lanpostuetarako deialdietan, baita Espainiako eta Frantziako Länderretako postuetan ere, hizkuntza erregionalak jakitea beharkizun gisa ezarri, hizkuntza nazionala –neoalemaniera- soilik dakiten gainerako herritarrentzat diskriminatzailea delako.

• Erakunde publiko oro behartuta dago edonolako erakunde eta herritarrekin dituen harremanetarako sortzen dituen agiri eta dokumentu ofizialak europar guztion hizkuntza ofizialean, nazio-hizkuntzan –neoalemanieraz, alegia- egitera, baita espainiera eta frantsesa koofizialak diren lurraldeetan ere. Erabaki hau ez doa erregio-hizkuntzen aurka, berauek koofizialak diren eremuetan hizkuntza nazionalarekin batera erabiltzeko aukera izango dute-eta, betiere, hala nahi izanez gero.

• Hezkuntza publikoan bermatuta egon behar da neoalemaniera komunikazio-hizkuntza gisa duen eskolaratze-eredua, gurasoek hala nahi izanez gero, baita nazio-hizkuntzaz gain beste hizkuntza ofizial bat duten Länderretan ere. Oroitarazi behar da erregio-hizkuntzan (kasu honetan, frantsesez edota espainolez) ikasteko eskubidea onartua badago ere, Europako hiritar guztiek nahitaez jakin beharreko hizkuntza bakarra hizkuntza nazionala dela, hau da, neoalemaniera.

Noski, erabaki hau ez zaie batere gustatu frantses eta espainolei, ezta gainerako erregioei ere, eta normala da. Alemaniarrei gainerakoen gainetik jarri izana leporatu diete, eta arrazoi osoz. Baina, nahiz eta niri ez gustatu batere neoalemanieraren posizio menperatzaile/inperialista hori, egia esan, ezin izan dut saihestu irribarre maltzur bat, frantses eta espainolak ataka horretan ikusita. Zeren eta akaso ez al da hori bera gaur egun haiek guri egiten digutena? Hala, “Odolkiak ordainetan!” izan da burutik pasa zaidan lehen gauza.

Eta esango duzu: eta epai horrek ez al die euskaldunei eragingo, ala? Edo desagertuta egongo gara ordurako? Edo herri burujabe bat izango gara eta horregatik erabaki horrek gurean ez du eraginik izango? Bada, ez dizut den-dena kontatuko, ezta? Bestela, bidaiatzeak misterioa eta xarma galduko luke.

Nik gauzatxo bat bakarrik esango dizut: segi dezagun jo ta ke lanean, gure gurasoek lehenago egin zuten bezala, eta horiek baino lehen gure aitona-amonek, munduko kultur-aniztasunarekin akabatzen ari den “sistema global” honen aurrean euskaldun gisa bizitzeko dugun eskubidea tinko defendatzen. Eta horrela eginez gero, baliteke etorkizunean hemen deskribatutako egoera iraganeko amesgaizto bat baino ez izatea euskaldunon oroimenetan.

Zeren eta, badakizu, denborak bakoitza bere tokian jartzen du: menperakuntza ereiten duenak, menperakuntza bilduko du; ezer ereiten ez duenak, ez du ezer bilduko; eta norberaren kultura ereiten duenak, kolorez betetako mundu bat bilduko du.

Eneko Oiartzabal Gerriko

Hondarribia aldizkarian 2018ko martxoan argitaratua

Lehengoan lagun batekin hizketan, euskaraz gutxi egiten duela hasi zitzaidan. Ez ginen aurrez aurre ari, teknologiek eskaintzen dizkiguten modu (berri) hauek baliatuz baizik, alegia, mezu-trukean. Ez dut gogoratzen zehazki elkarrizketa zerk eragin zuen. Beharbada, mosaiko erraldoiaren kanpaina izango zen? Euskararen inguruko zerbait izan zen. Hori seguru. Umeekin baietz, baina helduekin ia beti gazteleraz egiten duela. Bera izaten dela askotan euskaraz mintzatzeko proposatzen duena. Horra, bere berezko borondatea. Baina inertzian erortzen dela. Gaztelerarako joera handia duela. Eta euskaraz egitea kosta ere egiten zaiola. Gero eta gehiago, gainera. Eta horrek kezkatu egiten duela. Euskara galtzen ari dela iruditzen zaiola, lausotzen ari zaiola, ezabatzen ari zaiola. Eta horrek kezkatu egiten duela. Benetan kezkatzen.

“Joerari kontzientzia”, erantzun nion. Eta bilatzeko konplizitateak besteengan. Eta saiatzeko, ez etsitzeko… Eta horrela aritu ginen mezu-trukean.

Elkarrizketa transzendentea iruditu zitzaidan, txat sistema hauetan ohikoan ez bezalakoa.

Inork behartu gabe, zeuk zeure hautuz egiten duzunak, zeuregan dauzkan ondorioak batzuetan ez baitituzu atsegin, eta horren inguruan pentsatzera ekarri ninduen mezu-trukeak.

Inork behartu gabe egiten duzunak, bai, baina hautu kontzienterik gabe, ordea. Are gehiago, zeure kontzientziari galdetuz gero, eguneroko hautua, inertziaren hautua, zeure hautu kontzientea izango zen horren kontrakoa delarik.

Bihotzean daramaguna, nahi duguna, barru-barrutik ateratzen zaiguna egitea garrantzitsua da. Ez da erraza izaten, ez. Gaurko gizartean ez da inondik ere bide errazena. Eta askotan ez dugu lortuko. Baina ezin dugu amore eman. Bestela, gurea ez den bizitza batean txertatua aurkituko dugu noizbait geure burua, gure berezko izatearekin zerikusirik ez duen bizitza batean. Eta hori ez da batere erosoa.

Hori gertatzen bazaigu ezin gara ondo sentitu, ezin gara gustura egon, ez gara gure bizitzaren jabe izaten ariko. Gorputz arrotzean bizitzera kondenatuak. Noizbait, bizi dugun fantasiaren geruzak desagertuko dira, eta ondoezak, frustrazioak, hutsuneak, haserreak hartuko gaitu, dela gertatzen zaigunaren kontzientziaz, dela batere kontzientziarik gabe, gure ondoezaren zergatiaren susmo zipitzik gabe. Norbait, zerbait, guk hauspotu nahi ez genuen logikaren bat, izan da gure eguneroko hautuen jabe, gure gorputzaren jabe, hein handi batean, eta borrokatu nahi genuen horren zoritxarreko laguntzaile bihurtu gara.

Ez da zalantzarik gaur egun euskaraz egitea boladaren kontra egitea dela, olatuen kontra, inertzien kontra. Hauslea dela. Gaztelaniak, frantsesak, ingelesak… duten botere hegemonikoen kontra egitea dela. Emakumeen berdintasunaren alde egitea hauslea den bezala, gizonena den mundu honetan. Edo giza duintasunaren alde egitea hauslea den bezala, gizagabetze joerak natural hartzera iritsi garen honetan. Edo ingurugiroaren zaintzaz modu eraldatzailean aritzea hauslea den bezala, etxerik gabe (etxe goxorik gabe, behintzat) geratzeko arriskua dugun honetan. Badira, bai, eremu horietan guztietan, eta euskara ez da salbuespena, diskurtso hegemonikoak bereganatzen saiatu diren leloak. Baina horrek ez gaitzala gehiegi erlaxa, eraldaketa gertatuko bada, ez baitute hegemoniek ekarriko. Horretaz ohartuaz, gertatzen denaren eta zaigunaren kontzientzia hartuaz gure berezko izateari bide egingo diogu. Helmuga ez da gure esku egongo, ez, beharbada ez, baina bizitza bidea da.

Euskarak ere balio du, bai, kontzientziak mugitzeko!

Maite Darceles, Blagan-eko kidea

Hondarribia Aldizkarian argitaratuta, 2017ko abenduan